شبهه:

اگر اسلام، دین برابری و عدالت است پس چرا به زن ظلم کرده، ارزش او را پایین آورده و دیه او را نصف مرد اعلام کرده است؟

پاسخ:

پاسخ به این شبهه را با چند سوال آغاز می کنیم

اول: از کجای حکم دیه، ارزشگذاری زن معلوم می شود؟

دوم: کسی که می گویند ارزش زن در اسلام نصف مرد است باید بگوید که اسلام در چه جهتی ارزش زن را نصف مرد دانسته؟ آیا عاطفه او، مهارت او، علم و تخصص او، خانه داری، همسر داری ، فرزندداری، شخصیت، فضایل اخلاقی، تقوی، ایمان، عقاید و تجربیات، . . . او را نصف مرد دانسته؟ و آیا اصولا برای تعیین ارزش انسانها باید به دیه آنها نگاه کرد؟ این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که بدانیم طبق احکام اسلامی، دیه بهترین انسانها و بدترین انسانها یکی است! به عنوان مثال دیه یک دانشمند با یک فرد جنایتکار یکی است! اما آیا به لحاظ جایگاه فردی و اجتماعی هم ارزش این دو یکی است؟ اگر ارزشگذاری بر اساس مقدار دیه باشد باید بگوییم بله در حالی که همه میدانیم این جواب غلط است!!

سوم: با توجه به اینکه پرداخت دیه هیچ فایده ای به حال مقتول ندارد پس چرا به خانواده مقتول دیه می دهند؟ چرا آن را به بیت المال نمی دهند؟ یا چرا بین فقرا قسمت نمی کنند؟ و اصلا چرا باید دیه پرداخت کنند؟ چه اشکالی دارد اگر در مقابل قتل اصلا دیه ای پرداخت نشود؟

بعد از این سوالات لازم است به این نکات هم توجه کنیم:

۱- دیه فقط مربوط به قتل نیست بلکه مربوط به هر نوع جنایت و نقصی است که به کسی وارد شود.[۱]

۲- دیه نه تعیین کننده جایگاه علمی ، نه اجتماعی، نه عاطفی، نه دینی، نه اعتقادی، نه سیاسی، نه تخصصی، نه مهارتی، نه جنسیتی، نه شخصیتی و نه اخلاقی است دیه فقط در برخی موارد و تنها جبران کننده بخشی کوچک از خسارتی است که ممکن است به اولیای دم (در مورد قتل) یا شخص مجروح(در مورد جرح و قطع) وارد شده باشد، و اینکه برخی می گویند دیه جبران کننده فقدان شخص مقتول یا عضو قطع شده است اشتباه می کنند چون فقدان یک انسان یا عضو قطع شده را هیچ چیزی جبران نخواهد کرد و این همان فرمایش قران است که می فرماید:

مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا

( هر کس، انسانی را بدون ارتکاب قتل یا فساد در روی زمین بکشد، چنان است که گویی همه انسانها را کشته. . . )[۲]

پس در جایی که کشتن یک انسان معادل کشتن همه انسانها باشد چگونه با پرداخت اندکی پول می توان آن را جبران نمود؟!!

بنابراین خوب است به مسئله دیه از زاویه ای دیگر نگاه کنیم

از جمله دلایل وضع دیه می توان به موارد زیر اشاره کرد.

حمایت از خانواده مقتول(در جایی که قتل اتفاق بیفتد) و شخص مجروح (در جایی که جرح اتفاق بیفتد)
جریمه شخص خاطی (تا شخص، دوباره مرتکب جرم نشود)
عبرت گرفتن دیگران (در جایی که قصاص در ملا عام بوده یا به اطلاع عموم برسد)
۳- ادعای اینکه ارزش زن و مرد به مقدار دیه آنها بستگی دارد ناشی از نشناختن ارزش انسان در نظام خلقت و نوعی اهانت به اوست.

۴- قیاس در احکام ممنوع است، چون هر حکم حکمتی دارد که ما از آن بی خبریم پس اینکه دیه زن را با مرد مقایسه کنیم و از مقایسه بین این دو به کم بودن ارزش زن برسیم هم در اصل غلط است و هم نتیجه غلطی به همراه دارد؛ چون این سوال پیش می آید که مگر تعیین دیه مرد، برای تعیین ارزش مرد بوده که حالا برای تعیین ارزش زن بیاییم دیه او را با مرد مقایسه کنیم؟ ازین جهت است که می گوییم هیچ حکمی را نباید با حکم دیگری و هیچ فردی را با فرد دیگری مقایسه کرد؛ چون قیاس کار عقل است و چون عقل، ضعیف؛ و در فهم علل صدور احکام ناتوان است با نفهمیدن دلیل صدور حکم، یا نتیجه گیری غلط می کند یا منکر اصل آن می شود و این همان است که امام معصوم پیش از این هشدارش را به ما داده بودند آنجا که خطاب به یکی از یارانشان فرمودند:

إِنَّ اَلسُّنَّةَ إِذَا قِيسَتْ مُحِقَ اَلدِّينُ

(احكام اسلامي اگر قياس شود دين از ميان می رود)

پس بهتر است به جای مقایسه بین احکام، هر حکم را جداگانه بررسی کرده و در نهایت آنچه را که می فهمیم پذیرفته و آنچه را نمی فهمیم به خدا واگذار نموده و فقط به آن عمل نماییم.

ازین روست که می گوییم کم بودن دیه زن ربطی به ارزشها و جایگاه او ندارد. دقت کنیم که دیه زن تا به یک سوم برسد با مرد مساوی است و بعد از آن است که دیه او نصف مرد می شود در صورتی که اگر بحث ارزش گذاری بود، دیه زن می بایست از همان ابتدا نصف مرد باشد نه بعد از رسیدن به یک سوم! (باز هم دقت کنید)

به عنوان مثال اگر دیه کامل ۹۰۰ میلیون باشد دیه چه زن و چه مرد تا به ۳۰۰ میلیون برسد یکسان است و نصف شدن دیه، بعد از آن است که مطرح می شود یعنی اگر مقدار این دیه ۴۰۰ میلیون شد دیه ای که مرد دریافت می کند ۴۰۰ میلیون و دیه ای که زن دریافت می کند ۲۰۰ میلیون خواهد بود. به همین خاطر است که می گوییم در احکام حکمتی است که ما از آن بی خبریم و اگر بخواهیم با عقل خود آن را بفهمیم نتیجه ای جز سردر گمی و گمراهی برایمان نخواهد داشت![۳]

۵- در قیاس بین زن و مرد، همه فقط صحبت از تساوی حقوق آنها می کنند و کسی در مورد تساوی تکالیف، مسئولیت ها، امتیازات و مجازاتشان سخن نمی گوید؟ به عنوان مثال

الف) احکامِ سخت، از زنان برداشته شده از این رو جهاد بر مردان واجب است اما بر زنان واجب نیست

ب) زنان هیچگونه مسئولیتی در امور اقتصادی چه به عنوان دختر چه به عنوان همسر چه به عنوان مادر ندارند به همین خاطر، مهریه و نفقه بر مردان واجب است اما بر زنان واجب نیست

ج)زن ارث می گیرد اما دیه پرداخت نمی کند! در قتل غیر عمد اگر قاتل، توان پرداخت دیه را نداشته باشد بر مردانی که اگر قاتل فوت می کرد از او ارث می بردند لازم است که به جای قاتل به خانواده مقتول دیه پرداخت کنند ( به این افراد عاقله می گویند) اما بر زنانی که در صورت فوت قاتل از او ارث می بردند پرداخت این دیه لازم نیست (در این جا زن ارث می گیرد اما دیه پرداخت نمی کند)

د) مجازات زنان کمتر از مردان است؛ ازین رو مَردی که مرتد فطری باشد اعدام می شود اما زنی که مرتد فطری باشد اعدام نمی شود

و این تنها بخش کوچکی از محبت و تخفیف و توجهی است که خدا به زنان داشته؛ ولی چرا کسانی که به احکام اسلامی ایراد می گیرند هیچ گاه از این موارد سخنی به میان نمی آورند؟!!

دلیل آن مشخص است؛ چرا که در غیر اینصورت مجبورند اعتراف کنند که اسلام نه تنها نسبت به زنان کوچکترین ظلمی روا نداشته که بیشتر از هر دینی و آئین دیگری به شانیت و شخصیت آنها احترام هم گذاشته است!

۶- پرداخت دیه مشروط به نیاز اولیای دم یا شخص خسارت دیده نیست چون یکی از حکمتهای دیه ، مجازات فرد خاطی است تا مراقب اعمال خود باشد چه در غیر این صورت هر کسی به خود اجازه می داد بدون ترس از عقوبت، براحتی مرتکب هر جنایتی شود

۷- بنا به آنچه گفته شد مشخص می شود که، تفاوت زن و مرد در اسلام، تنها در احکام و وظایف آنهاست و در احکام هم، بحث ارزش گذاری مطرح نیست چون اساسا ارزش هر انسان به اعمال او بستگی دارد نه احکام او! که بر خلاف شایعات منتشر شده، اتفاقا در احکام بسیار هم به زن آسانگیری شده است.

بحث عمده ای که در این جا مطرح است درباره دیه و ارث است. که در این مورد هم اینطور می توانیم بگوییم که چون زن هیچ گونه مسئولیت مالی به عهده ندارد همچنین تمام هزینه های خود را از پدر، همسر و یا دولت دریافت می کند و از طرفی تمام اموال او اعم از نفقه، مهریه، ارث، دیه، هدیه و هر درآمد اقتصادی دیگری از آن خود اوست نمی توانیم بگوییم اسلام به زن ظلم کرده در حالی که مرد نه تنها از کسی مهریه و نفقه نمی گیرد بلکه باید در طول عمر خود هم، تمامی اموالش را (چه به عنوان پدر چه به عنوان همسر) برای والدین، همسر و فرزندانش هزینه کند پس نمی توانیم در مورد ارث و دیه که در همه عمر ممکن است نصیب او بشود یا نشود بگوییم اسلام در این زمینه به مرد امتیازی بیشتر از زن داده است

۸- کسی که مجروح یا قطع عضو شده، اگر زن باشد تمام دیه ای که می گیرد مال خود اوست اما اگر مرد باشد افراد تحت تکفلش ( زن، فرزند، پدر، مادر) در این دیه با او شریکند و باید هزینه های این افراد را از همین پول بپردازد! همینطور مقتول اگر زن باشد دیه ای که به مرد به عنوان ولیِ دم می دهند نصف دیه کامل است؛ و همه افراد تحت تکفل آن مرد هم در این دیه با او شریکند اما اگر مقتول، مرد باشد دیه ای که زنِ او به عنوان ولیِ دم دریافت می کند یک دیه کامل است و تمام این دیه هم مال خود اوست!! در این حالت حتی اگر زن، افرادی را تحت تکفل داشته باشد - از آنجایی که زن هیچ وظیفه اقتصادی ندارد - می تواند تمام این دیه را برای خود برداشته و هزینه افراد تحت تکفلش را از حکومت اسلامی دریافت نماید! چون همانطور که حکومت، وارثِ مالِ بی وارث است سرپرست زنانِ بی شوهر هم هست و اینطور نیست که ارث مالِ بی وراث را به خاطر منفعتش ببرد ولی سرپرستی زن بی سرپرست را به خاطر هزینه هایش نپذیرد. حضرت امیر المومنین علیه السلام هم در زمان حکومتشان، هزینه زنان بی سرپرست را مستقیما از بیت المال پرداخت می نمودند!

نتیجه اینکه

بر خلاف ادعاهای مطرح شده، اسلام نه تنها به زن ظلم نکرده بلکه با احکامش بار مسئولیتها را هم از دوش او برداشته و به شکلهای مختلف از وی حمایت کرده؛ به گونه ای که در هیچ مکتب و آئین دیگری چنین حمایتی از زنان نشده و چنین جایگاهی برایشان در نظر گرفته نشده

پی نوشت:

[۱] - مثل زخمی کردن یا قطع اعضای بدن

[۲] - مائده ۳۲

[۳] - از دیگر احکامی که حکمت آن برای ما مشخص نیست و ما نباید با قیاس در پی فهم آن باشیم حکم زنی است که پس از عادت ماهیانه اش باید روزه هایش را قضا کند اما نمازهایش را نه! در حالی است که نماز ستون دین بوده و از روزه مهمتر است یا تعداد شاهدانی که برای اثبات قتل لازم است دو نفرند اما تعداد شاهدان برای زنا چهار نفر، در حالی که قتل از زنا مهمتر است